Değişen İş Hayatı Değişen Kariyer – 3. Bölüm

Değişen İş Hayatı Değişen Kariyer

Değişen dünya “kariyer”e bakışı nasıl değiştirdi ?

 Değişen Dünya – Değişen İnsan – Değişen Kariyer yazı dizimizin üçüncüsünde kariyer kavramının değişen anlamı ve yeni kariyer anlayışı üzerinde duracağız.

Yeni dünyada kişinin, iş dünyasındaki rolü, etkisi ve fonksiyonu değişiyor, kariyer kavramının tanımı oldukça önem kazanıyor. Bu anlamda kişisel gelecek tasarımı, kişisel konumlandırma, kişisel değerleme ve toplam olarak kişisel kariyer kavramları öne çıkıyor.

Bu çerçevede, “kariyer” konusunu insan odaklı ve “kişisel” bir gözden, “kişi”nin bakış açısıyla, kurum değil “kişi” tarafından ele alıyoruz. Kişinin kurumun önüne geçtiği günümüzde, çalışma hayatında çalışanların rolü, artık “kişisel” bir gözden, “kişi” tarafından, “kişiye özel kariyer” bakış açısıyla ele alınmak zorunda.

• Nasıl bir kariyer kavramı ve nasıl bir kariyer “tasarımı”? Nasıl bir gelecek tasarımı?
• Nasıl bir kariyer konumlandırma ve kariyer “inşası”? Nasıl bir kariyer “planlama”?
• Nasıl bir kariyer yolculuğu?

Bu bölümde, bu sorulara cevap vermek üzere, kariyer kavramının günümüzde aldığı şekli ele alacağız.

Kariyer Nedir ? Ne değildir ?

 Değişen “Kariyer” Kavramı

Değişen bu dünyada “kişi”nin iş hayatındaki rolü değişirken “kariyer” kavramı da radikal olarak değişiyor.
Geleceğin dünyası “kariyer” kavramına yenilikçi ve Dijital Çağ’a uygun bir bakış açısı getirmeyi şart koşuyor.

Oysa biz, günlük hayatımızda “kariyer” kavramını kullanırken eski, kalıplaşmış cümlelerden öteye gidemiyoruz hâlâ.“Kariyer” kelimesini değişik anlamlarda ve yerlerde o kadar sık kullanıyoruz ki bu kafamızın karışmasına neden olabiliyor.

Bu yolculukta birlikte yol alırken, aynı dili konuşabilmek önemli.
Bu değişen dünyaya iyi adapte olabilmek için bu dünyaya uygun yeni bir kariyer kültürü ve ortak bir kariyer diline ihtiyaç var.
Bunun için kariyeri yeniden tanımlamalı, ortak dil ve kavramları oluşturmalıyız.

Kariyer nedir?

#deneyim
Konferans ve eğitimlerimizde arkadaşlara soruyoruz:
“Kariyer nedir?”
“Gözünüzün önüne nasıl bir resim geliyor?”

Konferanslarda aldığımız cevaplar çoğunlukla ya “merdivenler” “basamaklar” gözümün önüne geliyor ya da bir “koltuk”, “mevki”, “makam”… şeklinde.
Yani kariyer basamaklarla çıkılacak, ulaşılacak bir zirve ya da oturulacak bir koltuk, sahip olunacak bir unvan gibi görülüyor.

Bakış açısının böyle olması şaşırtıcı değil. Çünkü içinde yaşadığımız toplum, kitle iletişim araçları, medya hatta bu konuda yazanlar, kullanılan afişler, günlük kullanım dili bizi kariyer kavramını böyle anlamaya Peki, günümüz dünyasında kariyer kavramını bunlar temsil ediyor mu?

Bir düşünelim, inceleyelim…

Bu kavramları yerli yerine oturtabilmeniz için #KÖK #KişiyeözelKariyer kitabımızda bir #sözlük hazırladık. Sözlüğe şu linkten ulaşabilirsiniz. ( 1 )

Şimdi, bu yeni kavram ve tanımlarla tanışalım.

 Kariyer ile ilgili kavramlar 

• Kariyer : Bir yol ya da Yolculuk : Bir nokta ya da hedef değil, dinamik bir süreç

Sözlüğe baktığımızda, kariyerin  bir “iş” ya da “meslek” değil, birçok işi bir arada ya da süreç içinde yaptığınız bir ya da birden çok mesleğe süreç içinde sahip olduğunuz bir uzun yolun bütünü  olduğunu görüyoruz.

Kariyer kavramını bu anlamda ulaşılmak istenen bir nokta, ya da hedef olarak ele almak yerine,  dinamik bir süreç olarak ele almak daha doğru olacaktır.

Yani kısaca kariyer durağan bir şey, bir nokta değil, sürekli bir hareket ve devinim halinde olan bir yol, bir düzlemden çok inişli çıkışlı, derinliği olan üç boyutlu, zamanı da içine aldığımızda dört boyutlu bir yolculuktur.

Öyle ki,  bu yolculukta zaman zaman duraklamalar, hatta gerilemeler, inişler, çıkışlar, sıçramalar, düşüşler, yol ayrımları, bilinçli ayrılıklar veya reddedişler olabilir.

 

#ipucu #Kariyer Hedefi kavramı bu anlamda artık eskimiştir.
“Kariyer Hedefi” denildiğinde eğer bir varış noktası kastediliyor ise bu bir sonuç demektir. Oysa kariyer bitmeyen bir yolculuktur.
Kariyeri bir “hedef” ve “sonuç” olarak gösterdiği için “Kariyer hedefi” kavramının kullanılmasını da doğru bulmuyoruz.
İnsanın kariyer yolculuğunda birçok hedefi olacaktır, bu hedefler zaman zaman değişecek, hatta tamamıyla vazgeçilecektir.

Özgeçmişlerde ya da mülakatlarda “kariyer hedefiniz nedir?” diye sorulması halinde, buna tek bir hedefim değil, birçok hedefim var, ve bu bir zaman planı çerçevesinde şunlar diyerek anlatabilirsiniz. Ve şunu da ekleyebilirsiniz, “tabii bu bugünkü fikirlerim, bugünkü konumlandırmam, yarın şartlar değiştiğinde hedeflerim de değişebilir. “

Bu soruya “CEO olmak, gidebileceğim son noktaya kadar gitmek, iyi bir ücret almak, buradan emekli olmak… ” gibi cevaplar vermek de bizi bir hedef, başarı ve başarısızlık sarmalı içinde yok edecektir,

Bu anlamda kariyer yolculuğunu bir maratona, hatta daha doğru bir deyişle bir maraton kros yarışına benzetebiliriz. Kariyeri bisiklet binmek gibi de görebilirsiniz, sürekli pedal çevirmezseniz düşersiniz…

Burada hemen hepimizin aklına gelen Tavşan ve Kaplumbağa yarışını unutmayalım. Kariyer bazen hızlı, bazen yavaş ama sürekli adım atılmasını isteyen sürekli bir yolculuk, “yaşamın bütününe yayılan bir gelişim süreci”dir. ( 2 ) (Ünsal, 2014 )

• Kariyer : İnişli çıkışlı bir sarmal – Yukarı doğru basamaklarla çıkılan bir zirve değil.

Google’da “kariyer” diye yazıp görsellerde aratınca ilk resim olarak basamaklardan yukarı doğru elinde bond çantası ile iş kıyafetleri ile çıkan genç bir kadın fotoğrafı görürsünüz…

Buradaki mesaj şöyle anlamak mümkün :

• Kariyer yukarı doğru çıkan basamaklardır.
• Çıkarken elinde bond çantan ve şık iş kıyafetleri ile çıkarsın.
• Bu basamaklar adım adım çıkılır, yani önce bir basamağı sonra diğerini atarsın, öyle birdenbire yükselme olmaz. Sabırlı ve azimli olacaksın..
• Kariyer basamakları ya da kariyerde yükselme bir kurum, şirket içinde terfi almak gibidir, terfi aldıkça yükselirsin… Önemli olan en tepeye çıkmaktır. En tepe plazanın da en tepesidir, genelde, herkes oraya çıkamaz, hatta çalışırken o kata çıkma iznin bile yoktur..

Oysa, bu fotoğraf bize gösterilen bir ”ekran koruyucudur”, reklam metnidir, gerçek böyle değildir :

Artık kariyer basamakları ya da merdivenler yok! 

• Günümüz dünyasında artık sizin adım adım çıkacağınız, tırmanacağınız, basamaklar ya da yükseleceğiniz merdivenler yoktur. Bir terfi mekanizması ya yoktur, ya da bu mekanizma artık o kadar net ve belirgin kurallara tabi değildir. Kimin ne zaman yükseleceği ya da terfi alacağı belli değildir, şartlar hızla değişebilir.
• O nedenle elinde bond çanta ile basamakları çıkan genç kadın fotoğrafı artık geride kalmıştır. Onun yerine #AçlıkOyunları filminde olduğu gibi, arkasında ok ve yayı ile hazır bekleyen ve her koşula adapte olabilen bir savaşçı vardır.
  Bond çantaları yerini sırt çantalarına bırakmıştır, içinde sizi her koşula, her iklime hazır olmanızı sağlayacak,  çadır, mat ve uyku tulumu gibi malzemeler bulunur.
  Şık iş kıyafetleri yerine her koşula uygun hale gelebilecek bir smart casual giyim daha iyi olabilir. Uçaktan inip sahaya karışıp, şantiyeye gitmek daha sonra da akşamki, kokteyle yetişmek gibi.
• Yeni çağda, terfi ya da yükselme, basamaklardan adım adım çıkma yerine, yerine, kişinin kendi kariyer yolculuğu içinde aynı ya da farklı bir organizasyonda veya bir girişimci olarak atacağı adımlar akla gelir. Bazen bir helikopterle inebilir, ya da bir yamaç paraşütü ile bir tepeden diğerine geçebilirsiniz.
  Bundan sonra kendi kariyerinizi kendiniz bu hazır basamaklardan çıkarak değil, tırmanarak, kazıyarak, her gün yeniden çabalayarak elde edeceksiniz.

““Günümüzde bireylerin bir örgütte ömür boyu çalısarak, örgütsel basamaklar boyu yükselmesi önemini yitirmistir. Çünkü, örgütlerin günümüzde en önemli özellikleri bilgi, esneklik ve hızdır. Bu nedenle örgütlerin bireylerden beklentileri, buna bağlı örgütsel yapıları degismis ve dolayısıyla hem örgütlerin hem de bireylerin kariyere bakıs açılarında sınırsızlık, esneklik ve uzmanlık ön plana çıkmıstır.” ( 3) ( Kordon, 2006 )

Kariyer kavramını bu şekilde anlarsak kariyeri ulaşılamaz, yüksek bir yer olarak görürüz, bu da bizi yola çıkmaktan alıkoyar.

O halde artık  “Kariyer basamaklarını Hızla Tırmanın” sloganını geçmişin müze raflarına bırakıp biz yeni dijital dünyanın yeni sloganlarını bulmaya başlamalıyız!

• Kariyer : Düz ve engelsiz bir yol değil, doğrusal bir çizgi izlemez

Her kişinin kariyer yolu ( Career Path ) kendine özgü olduğu gibi, bu yol doğrusal bir çizgi izlemez. Yolculuk düz, engelsiz  bir yolculuk değildir, inişli çıkışlı, engellerle dolu, geri dönüşleri ve  ileri gidişleri olan hızı ve süresi tanımlanamaz bir yolculuktur. Ve hep yukarı doğru bir çıkış yoktur, aksine bazen kanyonda aşağı doğru inmen, bazen bir kaya tırmanışı, bazen ise dik bir iniş yapman gerekebilir..

Hayat her zaman tesadüfler, şanslar, fırsatlarla doludur ve ne zaman karşımıza çıkacakları belli olmaz, eğer hazırsanız yakalarsınız, yoksa çıkar ve kaybolurlar. 

#ipucu  Fırsatlar ve şanslar sadece hazır olanlara güler !

Hayatımızda binlerce yüzbinlerce fırsatla karşılaşırız. Çoğunun farkında bile değilizdir, bazılarının farkında oluruz, ama biz farkettiğimizde çoktan gelip geçmiştir bile. Bazen farkında oluruz yeterince zaman vardır, ama biz hazır değilizdir.

Bazen farkındayızdır, aslında hazırızdır da, ama tembellik eder, ya da kararsız kalırız, uzanamayız kaçar.

Fırsatlar ve şanslar bir nehirde akan sallar gibidir, eğer hazırsanız, o salları çekecek mekanizmanız varsa ve çalışkansanız, harekete geçerseniz onları yakalar, biner ve yola devam edersiniz, yoksa onlar hep geçerler ve siz arkalarından bakıp, “Hay Allah yine kaçtı” dersiniz !

Bazı kitap ve yayınlarda kariyer “yükselmek, daha fazla para kazanmak, daha fazla sorumluluk, daha fazla saygınlık, erk ( güç ) ve prestij elde etmek” olarak tanımlanıyor.
Oysa kariyer, “daha fazla para kazanmak” değildir.

Kariyer, terfi anlamına gelen “yukarıya doğru hareketlilik, ya da “yükselme” değildir.

Bazen  bir şirkette müdür postunu bırakıp yeni bir start up ta kurucu ortak ( co-founder ) olarak başlamak söz konusu olabilir.
Böyle bir durumda çay servis etmekten büroyu temiz tutmaya kadar her işi yaparsın.  Bu bir alçalma gibi görünse de yeni dijital dünya için bir ilerlemedir. “Yükselme yerine ilerleme” daha yerinde bir kavram. Aslında ilerleme de mutlak anlamda bir ilerleme değildir, bazen kariyerinizde geri adım da atabilirsiniz ve bir öğrenme süreci yaşarsınız..

Kişi yeni bir kariyer adımı öncesi bazı idari sorumlukları bırakabilir, daha az bir maaşa razı olabilir, hatta işinizden ayrılabilirsiniz. Akademik kariyerde daha ileri bir adım atabilmek için bölüm başkanlığını bırakmak gibi.

Bunların hepsi, ilerleme, ya da bazen gerileme, yükselme, ya da bazen aşağıya düşme, pozisyonlara gelme, “atanma” “terfi”, kişinin kariyer yolculuğundaki küçük duraklar, mola anları ya da aşamalardır. Hiçbiri başlı başına bir sonuç, başarı ya da başarısızlık olmadığı gibi, bitmiş de değildir.

Kariyer yolculuğu uzun bir maratondur. Hiç kimse o kişinin bir zamanlar bir bankanın şube müdürü, ya da genel müdür yardımcısı olmasını hatırlamaz, önemli olan yolculuğun kendisidir.

Bütün bu süreçte, yaptıkları ve onun geriye bıraktıkları, onun hayat amacını ne kadar gerçekleştirebildiği, ne şekilde hatırlanacağı gerçek başarısı olacaktır.

• Kariyer : “Kariyer yapmak” “kariyer sahibi olmak” OUT, yaşamı ve kariyeri tasarlamak IN !

Kariyer, sahip olunacak garantili bir servet, ya da yapılacak bir iş değildir.

• Geçmişte kariyer kavramı, daha çok üst düzey pozisyonlar ve beyaz yakalılar için kullanılırdı. Örneğin “kariyer yapmak”,  “kariyer sahibi olmak” tan söz edildiğinde, bir kişinin yüksek mevkilere, üst makamlara gelmesini, terfi etmesini  anlardınız.
  Bu bakış açısı aynı zamanda kariyeri bir zirve, bir tepe noktası bir son nokta, varış noktası olarak ele alır.
• Oysa günümüzde bu anlayış terk edilmiştir. Bu bakış açısı eski tür meslekler için geçerli ve geride kalmış bir kavramdır. Bu kavram mesleklerin nispeten daha durağan olduğu, insanların üniversite bitirdiklerinde aynı alanda iş bulabildikleri o mutlu günlerden kalma bir kavramdır. Artık o mutlu günler geride kaldı. Artık meslekler kendiliğinden, şu okuldan falan not ortalaması ile mezun olunca gelmiyor.
• Artık değişen kariyer anlayışı var, böyle güvenli ve sabit bir “kariyer” yok. Onun yerine kariyer alanındaki yeni anlayış “sınırsızlık” tır. Bu anlayışta kariyer yolculuğu sınırsızdır, bir sonsuzluk boyutu vardır, bir hedef, bir varış noktası yoktur. Bu bitmeyen uzun bir yolculuktur.

• Kariyer : “Çocuk da yaparım, kariyer de !

Bu slogan da eskide kaldı.  Hayat bir bütün ve çocuk, artık sadece kadının değil, erkeğin ve tüm toplumun sorumluluğu. Yeni dönem anne – baba – toplum hep birlikte çocuk yetiştirirken, kişisel kariyerinizi geliştirmeyi imkan dahiline sokuyor. Yeni dönemde, kadın ve erkek çocuk yetiştirmede gittikçe daha benzer roller üstlenirken, kamu da bu işin önemli bir kısmını üstleniyor.

• Kariyer herkes içindir.

“Kariyer yapmak harika ! Ama soğuk gecelerde kariyerinize sarılıp yatamazsınız ! “
“Kariyer peşinde olmak, zaman kaybıdır.”
“Kariyer için tüketilen zaman sizi yaşlandırır.”

Bu tip yaklaşımlar, kariyeri hep “başkaları” için, sizinle ilgisi olmayan bir kavram gibi gösterir.
Oysa kariyer sizin içindir !

Kariyer peşinde koşulacak bir “havuç” , ya da birlikte yatacağımız bir “sevgili” değil, üzerinde yürüyeceğimiz ve çevresi çiçekler ya da dikenlerle kaplı bir yoldur.

Kariyer sadece beyaz yakalılar, sadece bazılarının ifadesiyle “en iyi” üniversitelerden mezun olanlar, sadece kurumsal firmalarda çalışanlar için değil herkes içindir. Kariyer, daha mezun olur olmaz, hatta mezun olmadan, hatta okulu bırakıp kendi işini kurup, girişimcilik şeklinde kendi kariyerini geliştirenler için de vardır.

#ipucu Kariyer “diploma” alındığında başlayan bir yolculuk değildir !
En iyi üniversite – en iyi diploma = En iyi iş formülü her zaman çalışmaz!
En iyi üniversite yoktur, size en “uygun olan” sizin “bilinçli ve farkında olarak” seçeceğiniz bir eğitim vardır.

Hayat adildir.
Bazen, kendi kendine öğrenme ( otodidakt ) yoluyla online öğrenme platformlarından öğrenen ve kendisini yetiştiren bir kişi, bir Harvard mezununu geride bırakabilir.
Zorluklar bize verilmiş hediyelerdir, zorluklar bizi hedefimize ulaştırır !
Hayattaki başarınız, ne kadar IQ’nuz olduğuna bağlı değildir!
Hangi üniversiteden ya da hangi bölümden mezun olduğunuza da bağlı değildir!
Hayattaki başarınız ne kadar farkında olduğunuza bağlıdır.

• Kariyer, her kişinin kendine özgüdür ve hayat boyu, sürdürülebilir bir mutluluk ve başarıdır.

  Bazı kitap ve yayınlarda tanımlandığı gibi “yükselmek, daha fazla para kazanmak, daha fazla sorumluluk, daha fazla saygınlık, erk ( güç ) ve prestij elde etmek” değil.
  Kariyer yolculuğu uzun bir maratondur.   Zaman zaman ilerlemeler, ya da bazen gerileme, küçük duraklamalar, mola anları olacaktır. Başarılar ve terfiler anlıktır, önemli olan hayat boyu mutluluğa ulaşmaktır.

• Kariyer Gelecek odaklıdır – Kariyer, Kişisel Konumlandırma ve Kişisel Gelecek Tasarımıdır.

  Bu anlamda, kariyer kişinin sadece “kişisel geçmişini” ifade etmez. Aynı zamanda onun geleceğini de ifade eder. Kariyer geçmiş, bugün ve gelecekten oluşan bir bütündür. Dolayısıyla sadece geçmişini – o da son derece yetersiz bir şekilde ifade eden CV seni temsil edemez artık. Bu anlamda, bir kişinin profesyonel kariyerini tanımlamak gerektiğinde, onun sadece geçmişten bugüne onu getiren şartlar ve birikimlerini değil, gelecek yol haritası ve hedeflerini de ortaya koyması gerekir.

  * Kariyer yolculuğuna nasıl çıkarsın?

  Herkes bir şekilde bir kariyer yolculuğuna çıkar.

  Kimi bu yolculuğa meslek lisesi mezunu olup sanayide bir firmada, bir ustanın yanında çırak olarak, ya da bir başkası çok bilinen X üniversiteyi bitirip uluslararası bir şirkette “junior analist” olarak başlar.

  Ve bu iki kişinin gelecek hayatlarında ne olacakları da henüz belirlenmemiştir. Biri hala bir şirkette orta düzey bir yönetici olarak emekliliğini beklerken, bir diğeri uluslar arası firmalarla partnership ve ortaklıklar kuran başarılı bir otomotiv yan sanayi firması sahibi olabilir.

  Kariyer yolculuklarındaki başarı, tamamıyla önlerine çıkacak fırsatlardan ne kadar farkında olacaklarına ve bu süreci nasıl değerlendireceklerine bağlıdır.

  Bir sonraki yazımızda kariyer yolculuğuna çıkarken neye ihtiyacımız var ve KÖK – Kişiye özel Kariyer modeli bize nasıl bir yöntem sağlıyor, ona bakalım.

  Görüşmek üzere…

• 1) https://www.kamilkasaci.com/kariyer-sozlugu-is-meslek-kariyer-kavramlari/
  2) Ünsal, Pınar. (2014). Kariyer gelişim kuramları ve kariyer danışmanlığı. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
  3) Kordon, Emel. (2006). Yetkinliklere dayalı kariyer planlama ve endüstri mühendisliği öğrencileri için bir uygulama. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Pamukkale Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Denizli.